Czas nadziei/ Vremea speranţei

Wtedy było tak:
wchodzyiłem do sklepu spożywczego i mówiłem od progu „dzień dobry, czy jest
żółty ser?”. Odpowiedź z reguły brzmiała nie. Nie to żebym tam...

Atunci a fost aşa: intram la alimentară şi ziceam
încă de la uşă „bună ziua. caşcaval aveţi?”. De obicei, răspunsul era
« nu ». Măcar să fi…

A ja pamiętam jak
byłam pyrtkiem, malutka byłam, ja pamiętam jak zawsze w piątki, to cały dzień
człowiekowi schodziło, czekało się przed piekarnią na chleb. Rodziny się
wymieniały przecież w kolejce. A teraz pójdziesz do każdego sklepu i sobie
kupisz.

Iar eu îmi amintesc, eram de-o şchioapă, micuţă,
îmi amintesc cum mai toate vinerile oamenii se duceau, stăteau după pâine în
faţa brutăriei. Membrii familiilor stăteau, pe rând, la coadă. Iar
acuma te duci la orice magazin şi-ţi cumperi.

Jak się coś
kupiło, jaka była radość! Pani sobie sprawy nie zna jak się można było
ucieszyć, że się kupiło na przykład schab. Jezu, kotlety będą, nie? Ale jako
wstałam w kolejce i przyszłam do domu, nic nie kupiłam. Przyszłam i zaczełam
płakać. Może być też zgłupiałam. To było... ochłapem płakać. Nie , nerwy
puściły. Stałam chyba sześciu, siedem godzin, dochodzę i do mnie już nic nie
trafiło, ani wędlina, ani mięso, ani nic.

Când cumpărai ceva, ce bucurie era ! Nici nu
ştiţi ce bucurie era când reuşeai să cumperi, de exemplu, carne tocată. Doamne,păi
făceai pârjoale, nu ? Dar când am stat la coadă şi m-am întors acasă, nu
am luat nimic. Am venit şi am început să plâng. Credeam, poate, că m-am
prostit. A fost...Să plângi în hohote. M-au lăsat nervii.
Stătusem acolo vreo 6, 7 ore, şi când mi-a venit rândul, nu mai era nimic
pentru mine, nici tocătură, nici carne, nimic.

Tak było przed
1989 rokiem. Pustki w sklepach, nieustająca kontrola ze strony rządu, brak
jakichkolwiek praw. To wszystko doskwierało Polakom. Część z nich zdecydowała
się na podziemną walkę z komuną. Wśród nich był Jacek Pietrzyk, licealista z
Ursusa.

Aşa a fost
înainte de 89. Gol în magazine, control neîncetat din partea guvernului, lipsa
oricăror drepturi. Toate acestea i-au înfuriat pe polonezi. O parte dintre ei
au hotărât să facă parte din luptele subterane anticomuniste. Printre ei se
număra şi Jacek Pietrzyk, licean de la fabrica Ursus.

Poznałem Jacka Kuronia
który ukrywał się w Ursusie, w prywatnym mieszkaniu u mojego znajomego. Miałem
wtedy ile, 16 lat. Przyniosłem mu jedzenie. Przyszedłem potem drugi i trzeci
raz. I już za drugim razem Jacek się mi spytał „a co ty będziesz chciał później
robić?”. To jest takie pierwsze pytanie. Działamy w podziemiu, zobaczymy. No,
ja tu jestem tylko od roznoszenia ulotek. Ale, szczerze powiedziawszy, już w
wieku 17 lat to już zajmowało mi to sporo czasu. Czasami wieździłem do Gdańska,
z powrotem, przewoziłem bibuły. Jacek Kuroń, oprócz tego, że oczewiście
ościewił mnie jak to jest, jak to może być i jak to będzie, to w 86 roku
prowadził już wtedy takie, no, myśmy to nazywali „tajne komplety”. Rozszerzał
nasze horyzonty. I pamiętam, to była końcówka 88 roku, już wiedzieliśmy, że
trzeba po prostu robić w każdej gmninie, w każdym powiecie, w każdym większym
mieście komitety obywatelskie które będą pilnować wyborów, które będą
najważniejsze. Lech powiedział, że to jest nasze „być albo nie być”. Jak je
przewalimy, to koniec. Okrągły stół, porozumienia nic nie znaczą.

L-am cunoscut pe Jacek Kuron în timp ce se
ascundea în Ursus, în locuinţa unui cunoscut de-al meu. Pe atunci aveam 16 ani.
I-am dus de mâncare. După aia am venit şi a doua, şi a treia oară. Încă de la a
doua vizită Jacek m-a întrebat “şi ce vrei să faci mai departe? ». Asta a
fost prima întrebare. « Acţionăm subteran, vedem ». « Bine, dar
eu am venit aicea să împart doar pliante ». Deşi, la drept vorbind, încă
de la 17 ani asta îmi ocupa o groază de timp. Câteodată mă duceam până la
Gdansk şi înapoi, transportam broşuri de informare interzise. Jacek Kuron, pe
lângă faptul că m-a iniţiat în cum stăteau lucrurile, cum pot fi, şi cum se vor
întâmpla, încă din 86 organiza, aşa le ziceam noi, « cursuri secrete ». Ne lărgeau
orizonturile cunoaşterii. Îmi amintesc că eram la sfârşitul lui 88, déjà ştiam
că trebuie efectiv să organizăm în fiecare sat,în fiecare comună, în fiecare
oraş, comitete mai mari ale cetăţenilor, care să supravegheze alegerile, care urmau
să fie cele mai importante. Lech spunea atunci că acesta este al nostru
« a fi sau a nu fi ». Dacă-l doborîm, s-a terminat. Nici
masa rotundă, nici înţelegerile, astea nu înseamnă nimic.

Te wybory będą
naszym zwycięstwem. Trzeba tylko, żeby Polak nie był mądry po szkodzie, żeby
Polak był mądry przed wyborami. W tych wyborach zaszkodzą dobrej sprawie nie
tylko bojkotujący, albo nieobecni. Zaszkodzą również i ci co się zagubią, zagapią.
Ci, co nie do końca zrozumieją jak i kogo wybierać. Dlatego musimy poznać
swoich kadydatów i dowiedzieć się jak na nich głosować. Razem z komitetami
obywatelskimi „Solidarność” zgłaszalismy naszych kandydatów. Razem z komitetami
obywatelskimi Solidarność cierpliwie i skutecznie wyjaśniamy wszystkim jakich
wybierać. Razem robiliśmy już trudniejsze rzeczy, razem zwyciążymy.

Aceste alegeri vor fi victoria noastră. Trebuie
doar ca polonezul să nu fie deştept după eşec, să fie deştept înainte de
alegeri. Aceste alegeri vor fi afectate nu doar de cei care vor boicota, sau
vor fi absenţi. Vor fi afectate inclusiv de cei care se vor pierde cu firea. De
cei care nu înţeleg până la capăt cum şi cu cine să voteze. De aceea trebuie
să-i cunoaştem pe candidaţii noştri şi să aflăm cum să-i votăm. Alături de comitetele cetăţeneşti „Solidaritatea” am anunţat candidaţii
noştri. Alături de comitetele
cetăţeneşti „Solidaritatea” vom explica tuturor cu răbdare şi eficient pe cine să aleagă. Împreună
am trecut prin ce-a fost mai greu, împreună vom obţine victoria.

Ja miałem o tyle
to szczęście działać w komitecie obywatelskim w Ursusie. Nas było na początku 5
osób. Po okrągłym stole, komitet obywatelski rósł w tempie błyskawicznym. A już
im bliżej wyborów, to muszę powiedzieć, że ludzie którzy do nas przychodzili,
to bardzo dużo nas zaskoczyli, to bardzo często byli działacze PZPR. Odkładali
legitimacje i przychodzili. I myśmy nawet nie chcieli ich zniechęcać.
Uważaliśmy, że to jest taki czas. Myśmy, będąc w tym komitecie, czuli, że tworzymy
coś wyjątkowego. Nie wiadomo było co, ale to się czuło w powietrzu, że to jest
coś takiego, że za chwile zmieni świat. W okół nas, przynajmniej.

Eram atât de bucuros că făceam parte din comitetul
cetăţenesc de la fabrica Ursus. La început eram 5. După adunările la masa rotundă, organizaţia se mărea într-un
ritm extrem de rapid. Şi pe măsură ce ne apropiam de alegeri, trebuie să zic ,
oameni care veneau la noi erau de multe ori membri ai Partidului Muncitoresc
Unit Polonez, ceea ce era o surpriză foarte mare. Işi lăsau legitimaţiile şi
veneau la noi. Şi nu-i respingeam. Înţelegeam că astea sunt vremurile. Pentru
că, făcând parte din această organizaţie, simţeam cum creăm ceva deosebit. Nu
ştiam ce anume, dar simţeai în aer că e ceva ce, din clipă în clipă, putea să
schimbe lumea. Cel puţin în jurul nostru.

To był system,
który był po prostu jednym wielkim oszustwem, wciskanym ludziom przez
propagandę. Są tacy którzy w tą wierzyli, są tacy którzy z tego korzystali i
nie wierzyli. My byli tacy który nie wierzyli i z tym walczyli. I kiedy był
pogrzeb księdza Popiełuszki? W 84 roku. UBecja mordowała ludzie na ulicach, to
w 83 roku zginął przereg. Więc to były takie czasy...Mało przyjemne, mało
sympatyczne.

A fost un sistem, care a fost pur şi simplu o
foarte mare înşelătorie, îndesată oamenilor prin propagandă. Sunt
şi oameni care au crezut, sunt şi care s-au folosit şi nu au crezut. Noi
am fost din ăia care nu au crezut şi au luptat. Cum a fost când l-au îngropat
pe Popieluszko ? În 84 a fost. Securitatea omora oamenii pe străzi, în 83
a murit ....Deci, au fost nişte vremuri...Deloc plăcute, deloc simpatice.

Nikt z nas nie
był fachowcem od wyborów, bo to były pierwsze wybory wolne. Nam tu dużo pomógł
Kościół. Kościół, taką umiejętnością pokazania, że rodzi się coś niezwykłego.
Ja byłem zachłyśnięty tą sytuacją. Dla mnie nie było rzeczy niemożliwych. Ja
był człowiekiem, który właśnie skończył liceum ogólnokształcący. Zorganizowałem
3 koncerty na których było po 80000 tysięcy ludzi. Pierwszy raz w życiu
zrobiłem. Z kandydatami, przeplatany były oprawą muzyczną. Na jednym wystąpiła
Danuta Rinn, Ala Majewska, Włodek Korcz, Stasiuk Lawy. Koncert, który był
pokazywany z kilkadziesiąt razy w telewizji. Ludzie autentycznie się do pewnego
momentu bali. Bali się, że coś może się nagle zdarzyć, że może to się nagle
odmienić, że taki festiwal Solidarności nagle może się skończyć i...I co dalej?
I trzeba było umiejętnie ludzie upewnić, umocnić, że to jest droga dla której
nie ma odwrotu. Musimy te wybory wygrać tak czy inaczej.

Nimeni dintre noi nu era expert în alegeri, pentru
că erau primele alegeri libere. Aici ne-a ajutat mult Biserica. Biserica,
cu îndemânarea ei de a ne arăta că se naşte ceva neobişnuit. Eram
fascinat de acest lucru. Pe atunci, pentru mine nu existau lucruri imposibile.
Eram un om care doar ce a terminat liceul. Am organizat 3 concerte la care au
fost câte 80000 de oameni. O făceam pentru prima dată. Cu tot cu
candidaţi, cu formaţii muzicale intercalate. La unul din ele a cântat Danuta
Rinn, Alicja Majewska, Wlodek Korcz,
Stasiuk Lawy. Un concert pe care l-au arătat la
televizor de zeci de ori. Pînă la un moment dat, oamenilor le-a fost frică. Se
temeau că se poate întâmpla ceva, brusc, că toate astea se pot schimba dintr-o
dată, că un astfel de festival ca Solidaritatea se poate termina aşa, deodată,
şi…Şi mai departe ce ? Şi trebuia să-i convingi pe oameni cu îndemânare,
să-i încurajezi că acesta este un drum fără întoarcere. Trebuie să câştigăm
alegerile, într-un fel sau altul.

Razem z
Solidarnością wybieraj po gospodarsku. Po gospodarsku to znacyz rozważnie i
sprawiedliwie. Chcemy, aby w Polsce rządziła mądrość, a nie krzywda. Chcemy,
aby ziemia, którą ocalili ojcowie, dostała w rękach synów i córek, aby ta
ziemia rodziła na pożytek krajowi, a dobrobytem płaciła tym, co na niej
pracuje. Chcemy dla kobiet Polskiej wsi godnego, jaśnieszego życia. Chcemy, aby
pieniądz w ręku rolnika miał siłę, aby można będzie kupić na niego co trzeba do
produkcji, co trzeba do budowy, co trzeba do życia. Bez łapówki, bez
załatwiania, bez chodzenia po prośbe do urzędników. Chcemy, aby wiejska szkoła
nie była gorszą szkołą, aby wspóldielczość była dobrowolnym wspólnym działaniem
gospodarzy, a nie jeszcze jedną władzą na karku rolnika. Chcemy, aby rolnik
mógł uwidzieć jak podatek zapłacony państwu wraca od państwa do niego.
Wybierzmy posłów i senatorów którzy się o to upozbył...Wybierzmy po
gospodarsku. Wybierzmy z komitetami obywatelskimi Solidarność. Wybieraj po
gospodarsku. Pomóż zrozumieć te wybory wszystkim, co czyją się zagubieni.
Doradzaj niezdecydowanym. Głosujmy razem na kadydatów zgłoszonych przez
komitety obywatelskie Solidarność. Pomóżmy sobie sami.

Alege gospodăreşte, împreună cu „Solidaritatea”. Gospodăreşte
înseamnă drept şi chibzuit. Vrem ca în Polonia să domnească
înţelepciunea, şi nu răutatea. Vrem ca pământul eliberat de părinţii noştri să
ajungă în mâinile fiilor şi fiicelor noastre, ca pământul acela să producă în
folosul ţării şi să-i răsplătească pe cei ce-l muncesc. Vrem pentru femeile
poloneze de la ţară o viaţă mai bună, mai luminoasă. Vrem ca banul din mâna
agricultorului să aibă valoare, să poţi cumpăra ce trebuie pentru producţie, ce
trebuie pentru construcţii, ce trebuie pentru viaţă. Fără mită, fără aranjamente,
fără a umbla cu rugăminţi pe la şefi. Vrem ca şcolile din sat să nu fie mai
proaste, cooperativele să fie o activitate de bună voie şi de comun acord a
muncitorilor, şi nu încă o povară a puterii pe spatele agricultorilor. Vrem ca
agricultorul să vadă cum taxele plătite la stat se întorc de la stat înapoi la
el. Să alegem deputaţi şi senatori care se pricep la asta. Să alegem
gospodăreşte. Să alegem alături de comitetele cetăţeneşti „Solidaritate”.
Alege gospodăreşte. Ajută-i să înţeleagă rostul acestor alegeri pe toţi cei
care se simt pierduţi. Sfătuieşte-i pe cei nehotărâţi. Să
votăm împreună pentru candidaţii propuşi de comitetele cetăţeneşti « Solidaritate ».
Să ne ajutăm singuri.

Myśmy przed
wyborami pracowali 24 godziny na dobe w zasadzie. Organizowaliśmy wszystko od
rozklejania plakatów poprzez ulotki, poprzez pilnowania tych, żeby tam nikt nam
nie podłożył jakiś niepokojących rzeczy. W wielu komisiach okazywały się, że
naglę te głosy ktore są w urnach są po prostu tak nasączone..Wodę z kwasem
wlano i te karty do głosowania były mało czytelne. Lech Wałesa też mówił:
słuchajcie, dogadaliśmy się, no, ale wiecie, z komunistami nigdy nie wiadomo. Więc
zachowajcie czujność. I byliśmy czujni.

Practic, înainte de alegeri lucram non stop. Am
organizat totul, de la lipit placate şi fluturaşe, până la supravegheat, să nu
ne arunce careva tot felul de lucruri pe acolo. În multe comisii ne trezeam că,
dintr-o dată, buletinele de vot din urne erau pur şi simplu udate. Turnau apă cu
acid şi buletinele de vot nu mai puteau fi citite. Şi Lech Walesa spunea :
« auziţi, ne-am înţeles cu ei, da nu ştii niciodată cum e cu comuniştii
ăştia. Aşa că fiţi cu ochii în patru ». Şi am fost.

I 4 czerwca był
taki. My akurat...Z naszego okręgu startował Zbyszek Janas i jego głównym
postulatem, żeby przeprowadzić w spokoju te wybory,...

Ziua de 4 iunie a fost aşa. Noi…Din regiunea
noastră candida Zbyszek Janas şi principiul lui de bază, ca să se desfăşoare
alegerile în linişte, era…

Pamiętam taki
epizod, to jest taki dosyć żartobliwy. Jeden z moich znajomych, który też był
mężem zaufania coś zauważył i dzwoni do Zbyszka Janasa i mówił, że coś się
dzieje. Bo to było zaraz po głosowaniu, zamknięte urny i było liczenie. A
Zbyszek Janos się pyta: Czy wygrywamy, tak? To daj spokój.

Îmi amintesc aşa o întâmplare, destul de amuzantă.
O cunoştinţă de-a mea, care era şi el şef de circumscripţie electorală, a
observat ceva, îl sună pe Zbyszek Janos şi-i zice care e situaţia. Că era fix
după votare, când s-au inchis urnele şi au început să numere buletinele. Iar
Zbyszek Janos zice : « Câştigăm? Atunci lasă-mă în pace ».

W 89 roku w
telewizji zobaczyłem co się wydarzyło i pamiętam, że po prostu płakałem.

În 89 am văzut la televizor la tot ce s-a
întâmplat şi-mi amintesc cum pur şi simplu plângeam.

Było tak jakby
wielki kamień spadł z serca, że jednak jest to możliwe, że za mojego życia
nastąpną zmiany.

Era ca şi cum mi s-ar fi luat o piatră de pe
inimă, că uite, iată, o să mai prind în viaţa asta schimbările.

To, że frekwencja
wtedy przekrociła 60 kilka procent i wyniknął około 90 procent do 10, pokazał
ludziom, że pewna epoka się już kończy.

Faptul că prezenţa atunci a depăşit 60 la sută şi
rezultatele au fost de 90 la sută şi 10 la sută, le-a arătat oamenilor că o
epocă e pe cale să se termine.

No i 30 lat
mineło?

Şi, au trecut 30 de ani?

I 30 lat mineło i
ku mujemu zdumieniu nikt nie pamięta komitetu obywatelskiego „Solidarność”

Au trecut 30 e ani şi, spre uimirea mea, nimeni
nu-şi mai aminteşte de comitetele cetăţeneşti « Solidaritate ».

Dzień dobry,
nazywam się...

Bună ziua, mă numesc...

Dużo się
zmieniło. Zmieniło się miasto i wieś. Wieś opustoszała. Ludzie wyjechali za
granicę. Bardzo wątpię, czy to opublikujecie.

S-au schimbat multe. Oraşul s-a schimbat, satul la
fel. Satele s-au golit. Oamenii au plecat peste hotare. Tare mă
îndoiesc că veţi publica asta.

Tak więc likwidacja
cenzury uważam za największy i najbardziej widoczy przejazd z tego, co dokonało
się po 4 czerwca 1989.

Păi, faptul că au scos cenzura mi se pare cea mai
mare şi cea mai vizibilă schimbare care a avut loc după 4 iunie 1989.

Mówili mnie, że
będzie lepiej jeśli komuna runie. Zaczeły się krzywdy z pozbawieniem pracy...

Mi-au zis că
o să fie mai bine dacă va cădea comunismul. Am început să ne pierdem
locurile de muncă...

Zaczeły ukazywać
się książki pisarzy których to tych czas znaliśmy tylko z fragmentów powieści
czytanych w radio Wolna Europa. Można było wreszcie obejrzeć choćby sławne
przesłuchanie Bugajskiego.

Au început să apară cărţile unor autori pe care
până acum îi cunoşteam doar din fragmentele unor povestiri auzite la radio
Europa Liberă. Puteai să auzi în sfărşit o înregistrare ca lumea a lui
Bugajski.

Proszę Panią,
zniszczony przemysł, ludzie nie mają pracy, wyjechało 3 miliony młodzieży
wyszkolonych na nasze pieniądze.

Doamnă, au distrus industria, oamenii nu au de
muncă, au plecat 3 milioane de tineri educaţi pe banii noştri.

Ja zająłem się
biznesem. Moja fundacja „Obywatel” powstała przy komitecie obywatelskim
„Solidarność”. Ona trwa już od 30 lat. Takim admiratorem mojej fundacji był
Jacek Kureń. Powiedział: sprawdź, żeby było potrzebno ludziom, i róbcie
dzialalność społeczną, gospodarczą na dole. Ja go wtedy posłuchałem. Jako
społeczeństwo, zdaliśmy egzamin. Oczywiście, można powiedzieć, że zawsze można lepiej,
ale ja pamiętam 4 czerwca i twarz ludzi następnego dnia po tym zwycięstwie. To
byli zupełnie inni ludzie. To byli ludzie wolni, zadowoleni, i mający przed
sobą przyszłość. Polacy się wtedy narodzili drugi raz.

Eu m-am apucat de afaceri. Fundaţia mea,
„Cetăţeanul”, a apărut odată cu sindicatul cetăţenesc „Solidaritatea”. Activează
déjà de 30 de ani. Unul din admiratorii acestei fundaţii a fost Jacek Kuren. A
spus : « vezi să fie cu folos oamenilor, şi faceţi activităţi
sociale, în agricultură ». Atunci l-am ascultat. Ca societate, am trecut
examenul. Bineînţeles, putem spune că ….tot timpul se poate mai bine, dar îmi
amintesc ziua de 4 iunie şi chipul oamenilor din ziua următoare, după acea
victorie. Erau cu totul alţi oameni. Erau oameni liberi, mulţumiţi, care aveau
în faţă un viitor. Atunci s-au născut polonezii pentru a doua oară.